اثر متقابل رقم و نیتروژن بر صفات زراعی، عملکرد و کیفیت دانه برنج در کشت مجدد

چکیده مقدمه: امکان کشت دو یا سه بار برنج در سال در مناطق گرمسیری وجود دارد. کشت مجدد برنج در استان مازندران در حال گسترش است و به سحطی معادل 35 هزار هکتار در سال زراعی 1395 رسیده است. مصرف بی‎رویه کود نیتروژنه در اراضی شالیزاری، باعث افزایش آلودگی زیست محیطی آب‎های زیرزمینی شده است. بنابراین، این تحقیق با هدف بررسی تأثیر متقابل سطوح مختلف نیتروژن و رقم بر صفات زراعی و کیفیت دانه ارقام برنج کوهسار، طارم هاشمی و بینام در کشت مجدد برنج، جهت حصول عملکرد مناسب اجرا شد. مواد و روش‎ها: آزمایش مزرعه‎ای طی سال‌های‌ زراعی 1394 و 1395 در قالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی و به‎صورت اسپلیت پلات اجرا شد که ارقام به‎عنوان پلات اصلی و مقدار مصرف کود نیتروژنی در چهار سطح صفر، 30، 60 و 90 کیلوگرم درهکتار به‎عنوان پلات فرعی در نظر گرفته شد. صفات زراعی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی اندازه‎گیری شد. عملکرد شلتوک با برداشت 5 مترمربع و تبدیل به هکتار با میزان رطوبت 14 درصد به‎دست آمد. یک نمونه‎ی 400 گرمی شلتوک از هر تیمار و تکرار انتخاب و در آزمایشگاه کیفیت، صفات کمی و کیفی دانه برنج اندازه‌گیری شد. نتایج: نتایج آزمایش نشان دادند که اثر کود نتیروژن بر پارامترهای رشدی مثبت و معنی‎دار بود و با افزایش مصرف آن، صفات زراعی بین 50-15 درصد بهبود یافتند. شاخص برداشت در رقم کوهسار در تیمار شاهد معادل 26/41 درصد بود و سه سطح کودی نیتروژن نسبت به شاهد، افزایش معنی‎داری داشتند؛ ولی برای ارقام بینام و طارم هاشمی روند کاهشی و معنی‎داری نسبت به شاهد وجود داشت. کم‎ترین عملکرد شلتوک (1808 کلیوگرم در هکتار) در تیمار شاهد و مربوط به رقم طارم هاشمی بود. بیش‎ترین عملکرد (3536 کلیوگرم در هکتار) مربوط به رقم کوهسار و در سطح نیتروژن 90 کیلوگرم در هکتار بود. با افزایش مصرف کود نیتروژن، افزایش معنی‎داری در عملکرد شلتوک ارقام کوهسار، طارم هاشمی و بینام مشاهده شد؛ ولی میزان عملکرد ارقام طارم هاشمی و بینام در سطح 90 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار مشابه بود. اثر متقابلی بین رقم و سطوح مختلف کود نیتروژن بر صفات کیفی دانه برنج به‎جز درصد خرده برنج و غلظت ژل وجود نداشت. کاهش ساعات آفتابی در مهر و آبان‎ماه، احتمالأ سبب کاهش میزان فتوسنتز گیاه برنج شد. و در نتیجه روند پر شدن دانه کاهش یافته و سبب افزایش درصد خرده برنج در کشت مجدد شد. نتیجه‎گیری: براساس نتایج آزمایش استنباط می‎شود که مصرف 90 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن با سه بار تقسیط برای کسب عملکرد شلتوک مطلوب برنج در کشت مجدد، مؤثر واقع می‎شود. واژه‎های کلیدی: آمیلوز، اجزای عملکرد، شاخص برداشت، نیتروژن، برنج